Barok to styl w sztuce i architekturze, który narodził się pod koniec XVI wieku we Włoszech i trwał do połowy XVIII wieku. Był odpowiedzią na surowość renesansu i manierystycznych eksperymentów oraz wynikał z potrzeb Kościoła Katolickiego, który dążył do przywrócenia wiernych w dobie kontrreformacji. Barokowa architektura charakteryzowała się monumentalnością, przepychem, dynamicznymi formami i teatralnym oddziaływaniem na odbiorcę.
Geneza baroku i jego rozwój
Barok wyłonił się we Włoszech jako styl promujący ideę potęgi, bogactwa i boskiego porządku. Pierwsze przykłady architektury barokowej pojawiły się w Rzymie, który stał się głównym ośrodkiem sztuki barokowej. Za datę początkową uznaje się projekt Bazyliki św. Piotra w Watykanie autorstwa Carla Maderno oraz kościół Il Gesù - wzór dla późniejszych świątyń barokowych.
Styl barokowy rozpowszechnił się na inne kraje europejskie, przybierając lokalne odmiany, takie jak:
- barok hiszpański - charakteryzujący się bogatym zdobnictwem (tzw. churrigueryzm),
- barok francuski - bardziej klasycyzujący i uporządkowany,
- barok środkowoeuropejski - rozkwitający zwłaszcza w Polsce, Czechach i Austrii.
Cechy charakterystyczne architektury barokowej
Monumentalizm i dynamika
Barokowe budowle miały imponować rozmachem i skalą. Fasady były pełne dynamicznych form, krzywizn i falistych linii. Ruch stanowił kluczowy element kompozycji, przez co architektura wydawała się "drgać" i "płynąć".
Teatralność i iluzja
Barok miał za zadanie działać na emocje odbiorców, dlatego architekci korzystali z efektów iluzji optycznych. Przykładem są malowane sklepienia, które sprawiają wrażenie nieskończonej przestrzeni (tzw. iluzjonizm).
Zdobnictwo i przepych
Budowle barokowe były bogato zdobione. Dekoracje obejmowały sztukaterie, rzeźby, freski, złocenia, a także ornamenty roślinne i figuralne. Popularne były motywy aniołów, girland i symboli religijnych.
Centralizacja planu
W architekturze sakralnej dominowały układy centralne i eliptyczne, które nawiązywały do idei boskiego porządku. W budowlach świeckich stosowano symetrię i osiowość, podkreślając hierarchię przestrzeni.
Skupienie na świetle
Światło odgrywało istotną rolę w architekturze barokowej, tworząc kontrasty między jasnymi a ciemnymi powierzchniami. W kościołach barokowych światło symbolizowało boską obecność i prowadzenie wiernych ku niebu.
Najważniejsze przykłady architektury barokowej
Bazylika św. Piotra w Rzymie (Włochy)
Choć jej budowę rozpoczęto w renesansie, ostateczny kształt nadano w baroku. Gian Lorenzo Bernini, kluczowa postać baroku, stworzył monumentalne kolumnady wokół placu św. Piotra, symbolizujące ramiona Kościoła otwierające się na świat.
Kościół San Carlo alle Quattro Fontane (Rzym)
Projekt Francesca Borrominiego to przykład dynamiki baroku. Fasada pełna krzywizn i falistych form jest przykładem "żywej" architektury.
Pałac w Wersalu (Francja)
Symbol potęgi Ludwika XIV i francuskiego absolutyzmu. Pałac łączy monumentalizm, symetrię i rozmach, stanowiąc wzorzec dla europejskich rezydencji barokowych.
Kościół św. Anny w Krakowie (Polska)
Jeden z najpiękniejszych przykładów baroku w Polsce. Bogato zdobiona fasada i dynamiczne wnętrze oddają istotę barokowej sztuki sakralnej.
Zamek Schönbrunn (Austria)
Przepiękna barokowa rezydencja Habsburgów, będąca odpowiedzią na Wersal, z monumentalnym układem ogrodów.
Architektura baroku sakralnego i świeckiego
Architektura sakralna
Barokowe kościoły były monumentalne, z bogatymi zdobieniami wnętrz. Wprowadzono eliptyczne nawy, kopuły i sztukaterie. Wnętrza miały wywoływać poczucie boskości i zachwytu, co najlepiej obrazuje kościół Il Gesù w Rzymie.
Architektura świecka
W barokowych pałacach i rezydencjach dominowały przestronne sale, reprezentacyjne klatki schodowe i ogrody w stylu francuskim. Układ budynku opierał się na symetrii i osiowości, jak w przypadku pałacu w Wersalu.
Barok a urbanistyka
Styl barokowy wpłynął także na rozwój miast. Przykłady to monumentalne założenia urbanistyczne z osiami widokowymi, placami i pałacami otoczonymi ogrodami. Wprowadzono szerokie aleje i układy promieniste (np. układ Rzymu według planów Berniniego).
Architektura barokowa była sztuką pełną życia, dramatyzmu i bogactwa form. Jej głównym celem było oddziaływanie na emocje i zmysły odbiorcy poprzez monumentalizm, grę światła i dynamiczne formy. Dzięki geniuszom takim jak Gian Lorenzo Bernini, Francesco Borromini czy Carlo Maderno, barok pozostawił po sobie dziedzictwo, które do dziś fascynuje i inspiruje architektów na całym świecie.
Źródła zdjęć:
- https://www.nac.gov.pl/
- https://commons.wikimedia.org/
Komentarze