Szczodrzeńce (Chamaecytisus) to rodzaj roślin z rodziny bobowatych (Fabaceae), obejmujący kilkadziesią gatunków krzewów i półkrzewów. Naturalny zasięg ich występowania rozciąga się od Wysp Kanaryjskich, przez południową i środkową Europę, aż po zachodnią Azję.
W Polsce rodzime są cztery gatunki, a dodatkowo jeden występuje przejściowo jako dziczejący.
Morfologia
Rośliny te osiągają zazwyczaj wysokość od 30 do 70 cm. Charakteryzują się drewniejącymi, wzniesionymi lub rozpostartymi pędami, często gęsto owłosionymi. Liście są trójlistkowe, złożone z eliptycznych lub lancetowatych listków, pod spodem owłosionych. Kwiaty motylkowe, zebrane w krótkie grona na szczytach pędów lub w kątach liści, przybierają barwy od żółtej, przez różową, aż po purpurową. Owocem jest spłaszczony strąk zawierający kilka nasion.
Rodzaj Chamaecytisus należy do podrodziny bobowatych właściwych Faboideae (Genisteae). W przeszłości systematyka tego rodzaju była przedmiotem dyskusji; niektóre źródła traktowały go jako synonim rodzaju Cytisus. Obecnie jednak Chamaecytisus jest uznawany za odrębny rodzaj, jednak w różnych źródłach nadal spotyka się odmienne ujęcia systematyczne.
Gatunki występujące w Polsce
W polskiej florze wyróżnia się następujące gatunki szczodrzeńców:
- szczodrzeniec główkowaty (Chamaecytisus supinus)
- szczodrzeniec rozesłany (Chamaecytisus ratisbonensis)
- szczodrzeniec ruski (Chamaecytisus ruthenicus)
- szczodrzeniec zmienny (Chamaecytisus albus)
- szczodrzeniec wydłużony (Chamaecytisus glaber) (efemerofit)
Chamaecytisus ruthenicus
Chamaecytisus albus
Uprawa i pielęgnacja
Szczodrzeńce są cenione w ogrodnictwie ze względu na efektowne kwitnienie i niewielkie wymagania uprawowe. To rośliny o niewielkich wymaganiach siedliskowych, doskonale przystosowane do warunków suchych, ubogich i nasłonecznionych. Najlepiej rozwijają się na glebach lekkich, piaszczystych lub żwirowych, dobrze przepuszczalnych i zasobnych w wapń. Choć preferują gleby o odczynie obojętnym lub lekko zasadowym, tolerują również nieco kwaśniejsze podłoża, o ile nie jest ono zbyt zwięzłe i mokre. Nadmierna wilgoć, stagnująca w strefie korzeniowej, może prowadzić do gnicia pędów i rozwoju chorób grzybowych, dlatego znaczenie ma dobry drenaż.
Szczodrzeńce wymagają stanowiska w pełnym słońcu - tylko w takich warunkach intensywnie kwitną i zachowują zwarty pokrój. W miejscach cienistych rosną słabiej, wydłużają międzywęźla i mają skłonność do wyłamywania się pędów. Rośliny te są bardzo odporne na suszę i nie wymagają regularnego podlewania, co czyni je idealnymi do ogrodów o charakterze stepowym, śródziemnomorskim czy naturalistycznym. Nawadnianie wskazane jest tylko w pierwszym roku po posadzeniu, do momentu pełnego ukorzenienia.
Pielęgnacja szczodrzeńców sprowadza się głównie do cięcia formującego i sanitarnego. Wczesną wiosną można skracać pędy o jedną trzecią, co sprzyja ich rozgałęzianiu i stymuluje obfitsze kwitnienie w sezonie. Zabieg ten wpływa również korzystnie na zagęszczenie krzewu i zapobiega jego przerzedzaniu się od środka. W przypadku starszych okazów zaleca się usuwanie zdrewniałych lub uszkodzonych gałęzi, aby utrzymać zdrowy wygląd rośliny. Niektóre gatunki mogą wymagać lekkiego przycięcia także po kwitnieniu, szczególnie jeśli rosną w formie niskich obwódek lub kompozycji skalnych.
Rośliny dobrze znoszą niskie temperatury, a dorosłe okazy są całkowicie mrozoodporne. Jednak młode sadzonki, szczególnie w pierwszym roku uprawy, warto okryć na zimę agrowłókniną, zwłaszcza w chłodniejszych rejonach kraju. Nawożenie nie jest konieczne, gdyż szczodrzeńce, jako rośliny motylkowe, wiążą azot atmosferyczny dzięki symbiozie z bakteriami brodawkowymi. W przypadku wyjątkowo jałowych gleb można zastosować niewielką dawkę nawozu potasowo-fosforowego wczesną wiosną, jednak z wyłączeniem azotu. Szczodrzeńce są odporne na choroby i szkodniki, a ich pielęgnacja nie wymaga stosowania chemicznych środków ochrony. Doskonale sprawdzają się w miejscach trudnych do zagospodarowania - na skarpach, nasypach, przy murkach, a także w ogrodach skalnych. Dobrze znoszą ekspozycję na wiatr i nasłonecznienie, a ich system korzeniowy stabilizuje glebę, co ma znaczenie przy umacnianiu terenów erozyjnych.
Dzięki minimalnym wymaganiom, odporności na suszę i estetycznemu wyglądowi przez cały sezon wegetacyjny, szczodrzeńce są roślinami wysoce rekomendowanymi do zrównoważonej i niskonakładowej uprawy ogrodowej.
Zastosowanie
Dzięki dekoracyjnym kwiatom i zwartemu pokrojowi, szczodrzeńce znajdują zastosowanie w ogrodach przydomowych, parkach oraz na terenach zieleni miejskiej. Są wykorzystywane w nasadzeniach grupowych, na rabatach, skarpach oraz w ogrodach skalnych. Ich zdolność do wzbogacania gleby w azot sprawia, że są również stosowane w rekultywacji terenów zdegradowanych.
Szczodrzeńce, choć mniej znane niż ich bliscy krewni - żarnowce, stanowią cenny element bioróżnorodności i estetyki krajobrazu, zasługując na szersze rozpowszechnienie w uprawie.
Komentarze